Akcje giełdowe to papiery wartościowe, które łączą w sobie prawa o charakterze majątkowym (na przykład prawo do dywidendy) oraz niemajątkowym (prawo do głosu). Uprawnienia te wynikają z uczestnictwa akcjonariusza w spółce akcyjnej lub komandytowo-akcyjnej. Przez akcje rozumie się również ułamek kapitału akcyjnego oraz dokument wystawiony przez spółkę (zwykle w formie elektronicznej), który stanowi ucieleśnienie ogółu praw przysługujących akcjonariuszowi.      

Jak kupić akcje giełdowe?                              

Zakup akcji giełdowych może być skutecznym sposobem na inwestowanie. Początki bywają jednak trudne. Już na starcie pojawia się pytanie, jak kupić akcje giełdowe. Z technicznego punktu widzenia nie jest to przedsięwzięcie skomplikowane. Problem stanowić może wybór właściwej strategii inwestycyjnej.

Aby kupować akcje na GPW, konieczne jest założenie rachunku inwestycyjnego w licencjonowanym przez Komisję Nadzoru Finansowego domu maklerskim. Dzięki temu zyskamy możliwość dokonywania transakcji kupna i sprzedaży papierów wartościowych oraz innych instrumentów finansowych.

Następnie należy wpłacić pieniądze na rachunek maklerski. Określenie optymalnej kwoty to zawsze kwestia indywidualna. Jeśli jednak interesuje nas konkretna spółka, której ceny akcji na giełdzie są nam dobrze znane, łatwiej nam będzie sprecyzować optymalny budżet inwestycyjny.

Po wpłaceniu odpowiedniej kwoty środków pora na złożenie zlecenia. Kiedyś zmuszeni bylibyśmy do przyjścia do punktu obsługi klienta domu maklerskiego i pisemnego złożenia dyspozycji maklerowi, który następnie przekazywał nasze zlecenie systemowi transakcyjnemu GPW. Obecnie jednak wszystko przebiega sprawniej i wygodniej. Większość transakcji odbywa się bowiem przez Internet. Nikogo nie dziwi zatem fakt, że akcje giełdowe można kupić online.

Jeżeli zatem zastanawiamy się, jak kupić akcje firmy, aby wszystko przebiegło szybko i bez przeszkód, odpowiedź jest prosta – drogą elektroniczną. Zlecenie wciąż najpierw trafia do domu maklerskiego, jednak inwestor nie musi wychodzić z domu, by wydać dyspozycję.

Rodzaje akcji 

Biorąc pod uwagę sposób przenoszenia własności, wyróżniamy następujące rodzaje akcji:

• akcje imienne – uprawnionym do nich jest osoba fizyczna lub prawna wskazana w dokumencie akcji. Na tle innych papierów wartościowych wyróżniają się tym, iż są związane z konkretną osobą, która jest wymieniona w dokumencie akcji z imienia i nazwiska – w przypadku osoby fizycznej bądź z nazwy firmy – w przypadku osoby prawnej. Praktyka pokazuje, że zwykle posiadaczami takich akcji są założyciele spółki.

Akcje imienne nie są przedmiotem obrotu na giełdzie oraz mogą być wydane przed pełną wpłatą. Kodeks spółek handlowych pozwala na zbycie akcji tego typu, jednak uprawnienie to może zostać ograniczone zarówno przez ustawę, jak i statut spółki. W przypadku akcji imiennych Zarząd spółki zobowiązany jest do prowadzenia księgi akcyjnej, do której wpisuje się dane osobowe i adresowe osoby uprawnionej do akcji.

• akcje na okaziciela – od akcji imiennych odróżnia je to, iż nie są związane z konkretną osobą. Uprawnioną jest bowiem każda osoba będąca w jej posiadaniu, a dane akcjonariusza nie widnieją na dokumencie akcji. Ułatwia to procedurę zbycia, która nie wymaga zachowania szczególnej formy.

Warto wiedzieć, że wszystkie akcje notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, to akcje na okaziciela. W odróżnieniu od akcji imiennych dokumenty akcji na okaziciela nie mogą zostać wydane przed pełną wpłatą. W tym wypadku należy wydać imienne świadectwo tymczasowe potwierdzające częściową wpłatę.

 Uwzględniając formę pokrycia, wyróżniamy następujące rodzaje akcji:

• akcje gotówkowe – wydawane są w zamian za wkłady pieniężne uiszczane przez akcjonariuszy. Ich cechą charakterystyczną jest to, iż mogą zostać wydane po częściowej zapłacie (przynajmniej 25% należności). Do czasu pełnej wpłaty są akcjami imiennymi.

• akcje aportowe – wydaje się je w zamian za wkłady niepieniężne (rzeczowe), czyli tak zwane aporty, którymi mogą być nieruchomości lub wartości niematerialne i prawne. Do czasu zatwierdzenia sprawozdania finansowego i rachunków za drugi rok obrotowy przez walne zgromadzenie są akcjami imiennymi.

Ze względu na uprawnienia akcjonariuszy wyróżnić możemy:

• akcje zwykłe – reprezentują ułamkową własność kapitału akcyjnego. Dają one swym właścicielom określone prawa, w tym prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy wraz z prawem głosu, prawo do dywidendy, prawo poboru (pierwszeństwo w objęciu akcji nowej emisji), prawo do podziału majątku spółki w razie jej likwidacji.

• akcje uprzywilejowane – dają swym posiadaczom szczególne uprawnienia w zakresie prawa do głosu, dywidendy i sposobie uczestnictwa w podziale majątku. W przypadku uprzywilejowania co do głosu akcjonariuszowi (spółka akcyjna) mogą przypadać dwa głosy na jedną akcję.

Uprzywilejowanie co do dywidendy zwykle dotyczy jej wielkości, przy czym nie może ona przewyższać dywidendy przysługującej akcjonariuszom nieuprzywilejowanym więcej niż o połowę. Zwykle również uprzywilejowanie co do dywidendy nie gwarantuje prawa pierwszeństwa zaspokajania przed pozostałymi akcjami.

Szczególnym rodzajem akcji uprzywilejowanych są tak zwane akcje złote, gwarantujące wyjątkowe uprawnienie, w tym między innymi prawo weta. Posiadaczami tych akcji są zwykle osoby szczególnie zasłużone dla przedsiębiorstwa, na przykład jego założyciele.

Akcja to jednak nie jedyny papier wartościowy, który może być emitowany przez spółkę. Na wyróżnienie zasługują również prawa do akcji (PDA). Kupując je, inwestor zyskuje uprawnienia do otrzymania akcji danej spółki, które zostały objęte ofertą publiczną, jednak nie są jeszcze dopuszczone do handlu na rynku pierwotnym. Akcje i PDA rządzą się tymi samymi prawami obrotu. Gdy dojdzie do uprawomocnienia ewidencyjnego akcji, PDA zostają automatycznie zamienione na akcje.

Wartość akcji i ich notowania na GPW

Każda akcja giełdowa ma swoją wartość nominalną. Liczy się ją, dzieląc kapitał zakładowy spółki przez liczbę wyemitowanych akcji, przy czym minimalna wartość ceny nominalnej nie może być mniejsza niż jeden grosz. Wyróżnić możemy również cenę emisyjną akcji, czyli cenę, po jakiej sprzedaje się akcje na rynku pierwotnym.

Wartość akcji można również określić za pomocą ceny rynkowej (rzeczywistej), wynikającej z kształtowania się popytu i podaży na akcje. Jest to giełdowa cena akcji, czyli cena, jaką musimy zapłacić za papier wartościowy na rynku wtórnym lub w obrocie pozagiełdowym.

Bieżące ceny akcji na GPW (czyli inaczej mówiąc kursy akcji) ustalane są na podstawie zleceń maklerskich, które są przekazywane na giełdę. To, jak kształtuje się kurs danej akcji, zależne jest zatem od popytu i podaży na nią.

Notowania akcji na GPW mogą być prowadzone na dwa sposoby:

• notowania giełdowe w systemie ciągłym – uczestnicy obrotu giełdowego składają zlecenia, które gdy występuje zgodność cen, realizowane są na bieżąco. Jeżeli tej zgodności nie ma, wówczas zlecenia oczekują w arkuszu zleceń na przeciwne oferty mające odpowiednią cenę, umożliwiającą zawarcie transakcji. W przypadku systemu ciągłego obowiązują priorytety ceny i czasu oraz zasada, że transakcje zawiera się po kursie, który jest równy limitowi ceny zlecenia oczekującego w arkuszu zleceń.

• notowania giełdowe w systemie jednolitym – wówczas transakcje zawierane są w dwóch momentach sesji, które są z góry określone. Są to tak zwane fixingi. W ich trakcie ustala się cenę, po której transakcje będą realizowane. Określana jest ona na podstawie złożonych wcześniej zleceń.

Akcja na okaziciela to akcja, do którego uprawniona jest osoba będąca w posiadaniu dokumentu akcji. Nie jest związana z konkretną osobą, a danych personalnych akcjonariusza nie ujawnia się w dokumencie akcji. Co więcej, w odróżnieniu od akcji imiennej akcja na okaziciela może być przedmiotem obrotu na giełdzie.

Sprzedaż akcji na okaziciela    

Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych zbycie akcji na okaziciela nie może zostać ograniczone przez statut spółki, co stanowi kolejną kwestię odróżniającą akcje na okaziciela od akcji imiennych, których sprzedaż może zostać wstrzymana przepisami ustawy bądź zapisami statutowymi.

Jak zostało wspomniane, w przypadku akcji na okaziciela uprawnienia do wykonywania wynikających z nich praw przysługują osobie będącej w posiadaniu akcji. Sprzedaż akcji na okaziciela nie wymaga zatem zachowania żadnej szczególnej formy. Z tego względu ich zbycie następuje poprzez przeniesienie posiadania akcji. Może to nastąpić poprzez fizyczne wydanie dokumentu lub zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego wykorzystanie innych sposobów przeniesienia posiadania zawartych w art. 349-351 Kodeksu cywilnego.

Na uwadze należy mieć to, iż Kodeks spółek handlowych nie reguluje wprost przeniesienia akcji na okaziciela – robi to jedynie w odniesieniu do akcji imiennych, stąd też zgodnie z orzecznictwem SN w tym przypadku zastosowanie znajdują również przepisy Kodeksu cywilnego. Wówczas przeniesienie może nastąpić na przykład przez zawarcie umowy i powiadomienie nabywającego, jednak bez fizycznego wydania dokumentów.

Istotną kwestią jest również to, iż dokument akcji na okaziciela nie może zostać wydany, zanim nastąpi pełna wpłata. Jeżeli częściowa kwota została uiszczona, wówczas spółka musi wydać imienne świadectwo tymczasowe, które będzie wystarczającym dowodem potwierdzającym wpłatę niepełnej należności.

Zamiana akcji na okaziciela na akcje imienne

Kodeks spółek handlowych przewiduje zamianę akcji na okaziciela na akcje imienne na żądanie akcjonariusza, pod warunkiem że ustawa lub statut spółki nie stanowią inaczej. Jest to prawo indywidualne akcjonariusza, które nie musi mieć potwierdzenia w statucie spółki, i konieczne jest jego rozróżnienie od sytuacji, kiedy to sama spółka decyduje się na konwersję akcji.

Zamiana akcji na okaziciela na akcje imienne skutkuje koniecznością podporządkowania się nowemu reżimowi prawnemu właściwemu dla danego rodzaju akcji. Warto zaznaczyć, iż dotychczasowy okaziciel może zyskać na takiej konwersji. Zamiana ta bowiem może wiązać się z przewidzianym w statucie uprzywilejowaniem akcji imiennych.

Jak zostało wspomniane, uprawnienie akcjonariusza do konwersji akcji nie jest prawem, które bezwzględnie mu przysługuje. Może być ono ograniczone:

• bezpośrednio – przez samych akcjonariuszy poprzez wskazanie w postanowieniach statutu, iż zamiana jest niedopuszczalna,

• pośrednio – przez samych akcjonariuszy poprzez uchwalenie w statucie możliwości emisji przez spółkę tylko jednego rodzaju akcji,

• przepisami rangi ustawowej – kodeks spółek handlowych z góry określa charakter niektórych akcji.

Umowa sprzedaży akcji na okaziciela   

Jak zostało wspomniane, akcje na okaziciela charakteryzuje łatwa zbywalność. Zbycie nie wymaga zachowania jakiejś szczególnej formy. Zwykle jednak dochodzi do tego na podstawie pisemnej umowy sprzedaży.

Umowa sprzedaży akcji na okaziciela zawierać powinna dane osobowe i adresowe nabywającego oraz sprzedawcy, liczbę i wartość nominalną akcji, obowiązki nałożone na każdą ze stron, a także oświadczenie sprzedawcy o przeniesieniu posiadania akcji. Do dokumentów warto dołączyć także odpisy sprzedawcy, nabywającego oraz spółki z rejestru przedsiębiorców KRS.                           

Akcje na okaziciela a księga akcyjna

W przypadku częściowej wpłaty wydawane jest imienne świadectwo tymczasowe, które inkorporuje te same prawa co akcja. Jest to dokument wydawany jedynie na pewien określony czas i jest ważny aż do momentu dokonania pełnej wpłaty na akcje. W efekcie końcowym zostaje zastąpiony akcją. Po opłaceniu pełnej należności akcjonariusz ma wobec spółki roszczenie o zamianę świadectwa na akcje.

Co więcej, imienne świadectwo tymczasowe wymaga wpisu do księgi akcyjnej, czyli rejestru akcji imiennych i świadectw tymczasowych prowadzonego przez Zarząd spółki. Dokument imiennego świadectwa tymczasowego jest traktowany jako tymczasowy substytut akcji musi mieć zatem określoną formę i treść. Należy go sporządzić na piśmie, a zawarte zostać muszą w nim między innymi dane dotyczące siedziby i adresu spółki, wartości nominalnej akcji, daty ich wystawienia czy też daty rejestracji spółki.

Akcjonariusz to właściciel akcji wyemitowanych przez spółkę akcyjną lub komandytowo-akcyjną. Dzięki nabyciu akcji (nawet tylko jednej), a tym samym wniesieniu wkładu kapitałowego staje się współwłaścicielem przedsiębiorstwa. Zgodnie z kodeksem spółek handlowych akcjonariuszem jest posiadacz akcji na okaziciela bądź osoba wpisana do księgi akcyjnej z imienia i nazwiska (w przypadku osoby fizycznej) lub nazwy (w przypadku osoby prawnej).

Jak zostać akcjonariuszem?

Akcjonariuszem może być zarówno osoba fizyczna oraz prawna, jak i jednostka organizacyjna, która nie posiada osobowości prawnej – na przykład osobowa spółka handlowa. Pojawia się jednak pytanie, jak zostać akcjonariuszem?

Jak zostało wspomniane, akcjonariuszem staje się każda osoba nabywająca akcje spółki. Wystarczy zatem że kupimy ten rodzaj papierów wartościowych na rynku wtórnym, a stajemy się wspólnikiem spółki. Akcje możemy również nabyć w drodze dziedziczenia – zgodnie z zasadami określonymi w prawie spadkowym.

Warto wspomnieć, iż w przypadku spółki komandytowo-akcyjnej obok akcjonariuszy, którzy nie odpowiadają za zobowiązania spółki, wyróżniamy także komplementariuszy. Odpowiadają oni bez ograniczeń całym swym majątkiem za zobowiązania spółki wobec wierzycieli.

Prawa akcjonariuszy

Przez akcję rozumie się nie tylko ułamkową część kapitału akcyjnego, ale także papier wartościowy, z posiadania którego przysługują określone uprawnienia. Prawa akcjonariuszy można podzielić na majątkowe i niemajątkowe (korporacyjne). Co do zasady, prawa te są równe, jednak statut spółki może nadać niektórym akcjom szersze uprawnienia.

Wśród praw niemajątkowych najważniejsze to:

• prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy,

• prawo głosu – zwykle jest to jeden głos na jedną akcję, jednak w przypadku akcji uprzywilejowanych co do głosu akcjonariusz może dysponować dwoma głosami na akcję,

• prawo do informacji – żądanie udzielenia informacji dotyczących spółki może być kierowane do Zarządu podczas obrad walnego zgromadzenia akcjonariuszy lub poza nim na wniosek  udzielenie informacji,

• bierne prawo wyborcze do organów spółki,

• prawo do zaskarżania uchwał podjętych przez walne zgromadzenie akcjonariuszy – powództwo o uchylenie uchwały może wytoczyć akcjonariusz spółki giełdowej, który głosował przeciwko niej i zażądał zaprotokołowania swojego sprzeciwu po jej powzięciu, bezpodstawnie został niedopuszczony do udziału w walnym zgromadzeniu lub był na nim nieobecny ze względu na wadliwość jego zwołania lub nieobjęcie uchwały porządkiem obrad. Zaskarżyć można jednak jedynie uchwałę, która ma na celu pokrzywdzenie akcjonariusza, godzi w interes spółki lub jest sprzeczna ze statutem bądź dobrymi obyczajami.

• prawo do wytaczania powództwa na rzecz spółki o naprawienie szkody.

Majątkowe uprawnienia akcjonariuszy to przede wszystkim:

• prawo do udziału w zysku – to jedno z najważniejszych praw majątkowych przysługujących akcjonariuszom, o czym piszemy więcej w dalszej części,

• prawo poboru – dzięki niemu akcjonariusze zyskują pierwszeństwo w objęciu akcji nowej emisji, przy czym musi się ona odbywać w trybie subskrypcji zamkniętej wobec liczby już posiadanych przez akcjonariuszy akcji,

• prawo udziału w kwocie likwidacyjnej – w razie upadku spółki akcjonariusze mają prawo do uczestnictwa w podziale jej majątku, jednak dopiero po zaspokojeniu roszczeń jej wierzycieli.

Prawa akcjonariuszy mniejszościowych

W przypadku spółek akcyjnych i komandytowo-akcyjnych możemy mieć do czynienia z akcjonariuszami mniejszościowymi. Tym mianem określane są osoby, które są w posiadaniu mniej niż 50% akcji spółki i jednocześnie mniej niż 50% głosów na walnym zgromadzeniu.

Akcjonariusz mniejszościowy nie ma wystarczającej siły, aby samodzielnie podejmować decyzje w sprawach spółki, toteż przysługują mu pewne określone uprawnienia. Przegłosowywanie uchwał w przypadku akcjonariuszy mniejszościowych jest możliwe, gdy połączą się w grupy.

Prawa akcjonariuszy mniejszościowych to prawa defensywne – akcjonariusz może je wykonywać jedynie wspólnie z innymi akcjonariuszami. Zalicza się do nich:

a) prawa akcjonariuszy, którzy reprezentują minimum 1/10 kapitału zakładowego:

• prawo do żądania zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia oraz umieszczenia określonych spraw w porządku obrad, • prawo do żądania ponownego sprawdzenia listy obecności na walnym zgromadzeniu, czego dokona wybrana w tym celu komisja,

b) prawa akcjonariuszy, którzy reprezentują minimum 1/5 kapitału zakładowego:

• prawo do żądania dokonania wyboru rady nadzorczej grupami,

c) prawa drobnych akcjonariuszy dotyczące wykupu ich akcji przez większość:

• w razie łączenia się spółek kapitałowych,

• w sytuacji gdy zostanie powzięta uchwała istotnie zmieniająca przedmiot działalności spółki.

Obowiązki akcjonariusza

Z posiadania akcji wynikają nie tylko prawa, ale również określone obowiązki akcjonariusza wobec spółki. Na mocy prawa akcjonariusz zobowiązany jest przede wszystkim do wniesienia wkładu na kapitał zakładowy celem pokrycia objętych akcji. Jest to obligatoryjne w dwóch sytuacjach – podczas tworzenia nowej spółki oraz gdy obejmujemy akcje w podwyższonym kapitale zakładowym spółki już istniejącej.

Co więcej, jeżeli akcjonariusz jest w posiadaniu akcji imiennych, spółka może nałożyć na niego obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych, który jednak realizowany jest za wynagrodzeniem. Kwestię tę należy jednak uregulować w statucie spółki pod rygorem nieważności.

Udziałowiec a akcjonariusz

W niektórych źródłach słowa udziałowiec i akcjonariusz używane są zamiennie. Tymczasem akcjonariuszem nazywamy osobę, która nabyła akcje spółki akcyjnej lub komandytowo-akcyjnej, zaś udziałowiec to posiadacz udziałów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Każdy z nich dysponuje określonymi prawami i obowiązkami, które w wielu aspektach są zbieżne, toteż nie trudno o pomyłkę i synonimiczne stosowanie tych dwóch pojęć. Udziałowiec a akcjonariusz to jednak dwie różne osoby.

Udział akcjonariusza w zysku spółki

Podstawowym uprawnieniem majątkowym akcjonariusza jest prawo do udziału w zysku spółki, czyli inaczej mówiąc, prawo do dywidendy. Nie może być ono wyłączone statutem spółki. Z chwilą gdy walne zgromadzenie akcjonariuszy podejmie uchwałę o przeznaczeniu zysku do podziału, akcjonariusz nabywa wobec spółki roszczenie o wypłatę dywidendy.

Udział akcjonariusza w zysku spółki jest proporcjonalny co do liczby posiadanych akcji, chyba że akcjonariusz jest właścicielem akcji uprzywilejowanych co do dywidendy. Wówczas otrzymywany zysk może być wyższy, jednak nie może przekroczyć o więcej niż o połowę dywidendy wypłacanej akcjonariuszom zwykłym.

Odpowiedzialność akcjonariuszy w spółce akcyjnej

Niezwykle istotną kwestią w przypadku spółki akcyjnej jest to, iż akcjonariusze nie ponoszą żadnej odpowiedzialności z majątku prywatnego za zobowiązania spółki. Oznacza to, że osobista odpowiedzialność akcjonariuszy w spółce akcyjnej jest wyłączona, a ryzyko posiadaczy akcji jest ograniczone do wysokości wniesionego wkładu.

Zasada ta tyczy się również akcjonariuszy w spółce komandytowo-akcyjnej. Jednak istnieją dwa wyjątki narzucające posiadaczowi akcji w tej spółce osobistą odpowiedzialność za jej zobowiązania:

• gdy w nazwie firmy zostanie umieszczone nazwisko lub nazwa firmy akcjonariusza,

• w sytuacji gdy spółkę reprezentuje akcjonariusz nie posiadający umocowania lub przekraczający jego zakres.