Obligacja – co to jest?

 

Obligacja to emitowany w serii papier wartościowy, w którym jedna ze stron (emitent obligacji) stwierdza, iż jest dłużnikiem wobec drugiej ze stron, określanej mianem obligatariusza, z czym wiąże się obowiązek spełnienia określonego świadczenia wobec niej. Może mieć ono charakter pieniężny lub niepieniężny. Zwykle są to odsetki od zaciągniętego długu.

Obligacje zaliczane są do kategorii dłużnych instrumentów finansowych. W porównaniu z akcjami, posiadacz obligacji nie zyskuje żadnych praw względem emitenta, takich jak dywidenda, współwłasność czy też możliwość uczestniczenia w walnych zgromadzeniach.

 

Rodzaje obligacji

 

Na rynku dostępnych jest wiele różnych typów obligacji. Uwzględniając typ emitenta, możemy wyróżnić następujące rodzaje obligacji:

 

1. Obligacja skarbowa (rządowa) – ten rodzaj obligacji emitowany jest przez Skarb Państwa, toteż często można spotkać się z innymi określeniami, takimi        jak „obligacja państwowa”. W przypadku polskich obligacji skarbowych wyróżnić możemy następujące możliwości:

 

• obligacja detaliczna – to papier dłużny charakteryzujący się małym nominałem. Jego odbiorcami są przede wszystkim inwestorzy indywidualni. Są to zwykle papiery wartościowe na okaziciela;

• obligacja hurtowa – skierowane są zarówno do osób fizycznych, jak i prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej. Oferowane są one na rynku pierwotnym w formule przetargów. Przetargi organizowane są przez agenta emisji, którym jest Narodowy Bank Polski, a obligacje zwykle charakteryzują się dużym nominałem;

2. Obligacja komunalna – to inaczej obligacja municypalna. Jej emitentami są samorządy terytorialne;

3. Obligacje podmiotów prawnych – to na przykład obligacja korporacyjna emitowana przez przedsiębiorstwo. Jej nabywcy przysługuje prawo do oprocentowania oraz prawo do zwrotu kapitału w terminie jego zapadalności.

 

Uwzględniając miejsce emisji, wymienić można:

 

• obligacje krajowe – emitowane są w kraju, z którego pochodzi emitent. Wyrażone są w walucie krajowej, a ich odbiorcami są przede wszystkim nabywcy krajowi;

• obligacje zagraniczne – emituje się je poza granicami kraju emitenta. Nominowane są w walucie obcej, a ich odbiorcami są nabywcy zagraniczni;

• euroobligacje – obligacje te sprzedawane są na rynku międzynarodowym. Mogą zaś być wystawione w dowolnej walucie.

 

Obligacje można również podzielić ze względu na oznaczenie obligatariusza. Wówczas dostępne są następujące możliwości:

 

• obligacja imienna – wskazuje konkretnego właściciela instrumentu finansowego. Prawo własności może zostać przeniesione na zasadach cesji wraz z wydaniem dokumentu obligacji, przy czym obligacje te mogą zawierać ograniczenia w ich zbywalności, a w niektórych przypadkach ich zbycie jest zakazane;

• obligacja na okaziciela – w tym przypadku przeniesienie własności następuje przez wręczenie nabywcy dokumentu obligacji przez podmiot, który zbywa papier dłużny. Obligacje to w zdecydowanej większości instrumenty finansowe na okaziciela.

 

Kolejna klasyfikacja obligacji uwzględnia okres do wykupu, czyli liczbę lat, w których emitent jest zobowiązany do wypełnienia obowiązków nałożonych przez obligację. Data wykupu oznacza zatem w praktyce termin zaprzestania istnienia długu, gdyż w tym terminie emitent wykupi papier wartościowy. Biorąc pod uwagę termin wykupu obligacji, wyróżnić możemy następujące jej rodzaje:

 

• obligacje krótkoterminowe – ich okres wykupu sięga jednego roku
• obligacje średnioterminowe – to obligacje z okresem wykupu 1-5 lat
• obligacje długoterminowe – to dłużne papiery wartościowe z okresem wykupu powyżej 5 lat.

 

W tym miejscu warto wspomnieć o jeszcze jednym rodzaju dłużnych papierów wartościowych, jakimi są obligacje wieczyste, które określane są również konsolami. Obligacja wieczysta ma to do siebie, iż nigdy nie jest wykupywana. Jej posiadacz zaś otrzymuje tak zwaną rentę wieczystą, czyli nieskończony strumień odsetek.

Kolejny szczególny przypadek to obligacja amortyzowana, która nie ma jednego określonego terminu wykupu. Zwykle emisja obligacji tego typu przewiduje spłatę ich wartości nominalnej w ratach, których wysokość i terminy ustalone są zgodnie z warunkami emisji.

 

Uwzględniając z kolei wartość nominalną, dostępne mamy następujące możliwości:

 

• obligacja zerokuponowa (zero coupon bonds) – zwykle emituje się ją z dyskontem, czyli poniżej ceny nominalnej. Jej cechą charakterystyczną jest to, iż nie dokonuje się okresowych płatności kuponowych. Są to obligacje, od których nie są płacone odsetki;

• obligacja kuponowa – w tym przypadku mamy do czynienia z okresową płatnością kuponu. Jego wysokość uzależniona jest od ratingu emitenta.

 

Biorąc pod uwagę oprocentowanie obligacji, do czynienia możemy mieć z następującymi rodzajami:

 

• obligacja o stałym oprocentowaniu – w tym przypadku emitent zobowiązuje się do wypłaty regularnych płatności odsetkowych, czyli kuponów, które są obliczane przy uwzględnieniu stałego oprocentowania.

Co to w praktyce oznacza? Otóż tyle, iż obligatariusz otrzymuje identyczną kwotę odsetek w każdym okresie odsetkowym, gdyż oprocentowanie obligacji nie ulega zmianie. Dzięki temu inwestor osiąga zysk o stałej wysokości, nawet jeśli stopy procentowe spadają;

• obligacja o zmiennym oprocentowaniu – w tym przypadku emitent zobowiązany jest do wypłaty regularnych płatności odsetkowych, które mają zmienną wysokość. Obliczana jest ona na podstawie zmiennej stawki referencyjnej, na przykład w oparciu o stawkę WIBOR lub rentowność bonów skarbowych.

Wypłacane odsetki mogą mieć różną wysokość w zależności od okresu odsetkowego. Mamy tu również do czynienia z marżą odsetkową, która stanowi pewien rodzaj premii dla nabywcy dłużnych papierów wartościowych. Doliczana jest ona do stawki referencyjnej.

Zakup obligacji tego typu niesie ze sobą pewną wymierną korzyść dla inwestora. Mianowicie, zabezpiecza go przed niekorzystnymi zmianami stóp procentowych;

• obligacja indeksowana – to szczególny typ obligacji o zmiennym oprocentowaniu. W jej przypadku następuje dodatkowa zmiana odsetek o określoną stawkę, która wynika ze zmian określonego wskaźnika. Najczęściej jest to indeks inflacji. Indeksowane w ten sposób obligacje pozwalają zabezpieczyć zainwestowane środki przed spadkiem wartości nabywczej;

• obligacja zerokuponowa – w tym kontekście to obligacja, którą emitent sprzedaje z dyskontem, a jej wykup następuje po wartości nominalnej.

 

Z kolei klasyfikacja obligacji ze względu na wartość sprzedaży powstała w oparciu o to, w jaki sposób może kształtować się cena obligacji przed dniem jej wykupu. Wówczas mamy trzy możliwości:

 

• obligacja sprzedawana po cenie nominalnej – wówczas wartość stopy zwrotu w terminie do wykupu jest równa stopie kuponu;

• obligacja dyskontowa – to inaczej obligacja z dyskontem. W jej przypadku wartość stopy zwrotu w terminie do jej wykupu różni się od stopy kuponu – jest od niej większa. Do tej kategorii dłużnych papierów wartościowych zalicza się obligacje zerokuponowe;

• obligacja z premią – wówczas mówimy o mniejszej wartości stopy zwrotu w terminie do wykupu w porównaniu ze stopą kuponu.

 

Mając zaś na uwadze opcje dodatkowe, wyróżnić możemy takiej instrumenty finansowe jak między innymi:

 

• obligacja zamienna (convertible bond) – to obligacja zamienna na akcje. Zwalania ona emitenta z konieczności wykupu obligacji, pod warunkiem że ten wymieni je na akcje wyemitowane przez siebie;

• obligacja przychodowa – to obligacja, której wykupu dokonuje się z przyszłych przychodów z inwestycji sfinansowanej ze środków pochodzących z emisji tejże obligacji;

• obligacja callable – to obligacja z przedterminowym wykupem na żądania emitenta. Pozwala mu ona na wcześniejszą spłatę całości lub części zobowiązania;

• obligacja pupilarna – w jej przypadku wykup i wypłata odsetek gwarantowana jest przez Skarb Państwa. Z tego względu często lokuje się w nich majątek osób ubezwłasnowolnionych i nieletnich;

• obligacja strukturyzowana – w porównaniu ze standardową obligacją pozwala ona na osiągnięcie większego zysku. W praktyce stanowi ona połączenie dwóch instrumentów finansowych: klasycznej obligacji z inną obligacją, akcją, funduszem inwestycyjnym czy też stopą procentową. Potencjalnie wyższy zysk możliwy jest właśnie dzięki powiązaniu jej wartości z instrumentami, które cechują się wyższą stopą zwrotu. Ten typ obligacji niesie jednak za sobą dodatkowe ryzyko wynikające ze złożoności swej struktury;

• obligacja oszczędnościowa – to rodzaj obligacji skarbowych, które nie są notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych, a ich odbiorcami są wyłącznie osoby fizyczne, stowarzyszenia, a także organizacje społeczne i zawodowe oraz fundacje wpisane do rejestru sądowego. Ich nabycie możliwe jest również przez nierezydentów, o ile są oni wpisani do innego rejestru urzędowego.

 

Jak kupić obligacje?

Obligacje mogą być emitowane przez szereg podmiotów, w tym między innymi przez Skarb Państwa, przedsiębiorstwa, jednostki samorządu terytorialnego, banki komercyjny czy też banki spółdzielcze. Co do zasady, istnieją dwie możliwości nabycia obligacji.

Pierwsza odbywa się na drodze oferty publicznej. Skierowana jest ona do szerokiego kręgu odbiorców i może być reklamowana za pośrednictwem różnych kanałów, w tym w prasie, telewizji czy też Internecie. Druga zaś odbywa się na drodze oferty prywatnej i jest skierowana do co najwyżej 149 inwestorów. Co więcej, w jej przypadku szerokie działania reklamowe nie mogą być przeprowadzane.

Obrót publiczny zalicza się do kategorii obrotu zorganizowanego i może on się odbywać na giełdzie lub w alternatywnym systemie obrotu (ASO). W Polsce obrót publiczny obligacjami odbywa się na rynku Catalyst. Aby kupić obligacje, potrzebujemy zatem pośrednika, czyli domu maklerskiego, gdzie założymy rachunek inwestycyjny umożliwiający dokonywanie transakcji.

Obrót prywatny zaś ma miejsce poza rynkiem publicznym. Transakcje pomiędzy inwestorami są jednak obarczone podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

 

Jak inwestować w obligacje?

 

Obligacje to instrumenty finansowe szczególnie polecane, jeżeli zależy nam na dywersyfikacji portfela inwestycyjnego. To stosunkowo bezpieczny papier, oferujący wyższą stopę zwrotu w porównaniu z lokatą bankową. Będzie zatem odpowiedni dla początkujących inwestorów, którzy nie posiadają fachowej wiedzy.

Obligacje przynoszą najlepsze efekty w długotrwałej perspektywie. Warto je zatem potraktować jako zabezpieczenie na poczet emerytury. Nawet niewielka, ale systematycznie odkładana kwota pozytywnie wpłynie na stan naszych przyszłych finansów.

Jeżeli zaś zastanawiamy się, kiedy jest najlepszy moment na inwestowanie w obligacje, warto bacznie przyglądać się inflacji i PKB. Jeżeli zauważymy spadek tempa inflacji oraz spowolnienie PKB, zaś Rada Polityki Pieniężnej zacznie stopniowo obniżać stopy procentowe, inwestycja w obligacje (w tym także w fundusze obligacji) może okazać się opłacalnym przedsięwzięciem.

 

Co to jest rentowność obligacji?

 

Aby poznać rentowność obligacji, czyli stopę zwrotu z zainwestowanego kapitału, należy wziąć pod uwagę najważniejsze elementy składowe tego instrumentu, takie jak:

• nominał
• oprocentowanie obligacji
• zapadalność obligacji lub inaczej mówiąc termin do wykupu
• częstotliwość, z jaką wypłacane są odsetki
• cena obligacji.

 

Kupując obligacje, należy również zwrócić uwagę na wszelkie dodatkowe klauzule. Mogą one dawać emitentowi prawo do podjęcia określonych działań. Aby wyliczyć rentowność obligacji, można zastosować jedną z trzech popularnych miar:

 

• bieżącą stopę zwrotu – to podstawowy miernik rentowności obligacji. Oblicza się ją, dzieląc wypłacone odsetki przez cenę nabycia papieru;

• prostą stopę dochodu (Simple Yield, Japanese Yield) – uwzględnia ona termin do wykupu oraz dyskonto obligacji lub premię, a ściślej mówiąc ich stopy. Pomija jednak zmienną wartość pieniądza w czasie;

• stopę zwrotu w terminie do wykupu (YTM) – to częściej stosowana miara. Uwzględnia ona nie tylko wartość pieniądza w czasie, ale również i wpływ wypłacanych odsetek czy też reinwestowania ich przy zachowaniu takiej samej stopy procentowej, zakładając, iż obligacje będą trzymane do dnia wykupu.

Dzięki ocenie rentowności obligacji inwestor jest w stanie porównać opłacalność tej inwestycji z realizacją innych możliwości. Pamiętać należy jednak o tym, że emitenci wykazują sporą elastyczność, jeżeli chodzi o konstruowanie papierów dłużnych. Z tego względu nie sposób wskazać jednego idealnego miernika, który wskaże rentowność wszystkich rodzajów obligacji.

 

Czy warto kupić obligacje?

 

To pytanie, na które poszukuje odpowiedzi wielu inwestorów. Za zainwestowaniem kapitału w te instrumenty finansowe przemawiają następujące cechy obligacji:

• bezpieczeństwo – to jedna z najbezpieczniejszych form inwestowania kapitału, zwłaszcza jeśli zdecydujemy się na obligacje Skarbu Państwa;

• prostota – obligacje nie mają skomplikowanej konstrukcji, stąd też inwestowanie w nie wymaga mniej fachowej wiedzy. Cechuje je również duża dostępność;

• regularny, stosunkowo pewny zysk.

 

Pamiętajmy jednak, że inwestowanie w obligacje wiąże się z również z ryzykiem. Jest ono tym większe, im mniej wiarygodny jest emitent. Największe zaufanie budzą podmioty, takie jak Skarb Państwa oraz dochodowe przedsiębiorstwa z ugruntowaną pozycją na rynku. Oferują one jednak obligacje z niższym oprocentowaniem niż podmioty małe i mocno zadłużone, które gwarantują potencjalnie wyższe zyski, obarczone jednak wyższym ryzykiem niewypłacalności i straty zainwestowanych środków.

 

Akcje a obligacje

 

Zarówno akcje, jak i obligacje zalicza się do kategorii papierów wartościowych lub inaczej mówiąc, praw majątkowych. Mają formę dokumentu lub zapisu w systemie informatycznym.

Obligacje jako papiery wartościowe nie dają jednak ich posiadaczowi praw względem emitenta, co jest podstawową cechą odróżniającą je od akcji, które gwarantują między innymi prawo do dywidendy czy też współwłasności. Akcja jest bowiem udziałowym instrumentem finansowym, obligacja zaś dłużnym.