Co to jest kontrakt terminowy?

 

Kontrakt terminowy to instrument pochodny stanowiący rodzaj umowy zawartej pomiędzy dwoma stronami, w której zobowiązują się one do zrealizowania transakcji kupna i sprzedaży pewnej określonej ilości instrumentu bazowego po ustalonej cenie w danym terminie. Na rynku dostępne są między innymi kontrakty terminowe na waluty, akcje czy też obligacje.

 

Jak kupić kontrakt terminowy?

 

Skoro już wiemy, co to jest kontrakt terminowy, warto poznać zasady rządzące kupnem i sprzedażą tych instrumentów. Transakcji kupna (sprzedaży) kontraktów terminowych możemy dokonać na zorganizowanej platformie obrotu - giełdzie (kontrakty futures), rynkach pozagiełdowych (kontrakty forward) lub w postaci umów, które zawierane są bezpośrednio pomiędzy dwoma podmiotami (OTC, z ang. over the counter).

Aby transakcja została zawarta, kontrakt terminowy muszą charakteryzować trzy wielkości:

 

• ilość instrumentu bazowego, która ma podlegać transakcji kupna/sprzedaży;

• określona cena, po której transakcja jest dokonywana (określana mianem ceny dostawy lub ceny kontraktu);

• ustalona data – termin, w którym transakcji musi być dokonana (termin wygaśnięcia kontraktu, termin realizacji, termin dostawy).

 

Kontrakt terminowy może być zawarty pomiędzy dwoma stronami. Są nimi kupujący kontrakt oraz sprzedający kontrakt, przy czym określenia te mogą być trochę mylące. W przypadku kontraktu terminowego nie chodzi bowiem o tradycyjny zakup i sprzedaż, a o zajęcie określonej pozycji na rynku finansowym.

„Kupujący” kontrakt zajmuje długą pozycję, zaś „sprzedający” krótką. Sam zakup i sprzedaż instrumentu podstawowego odbywa się w przyszłości – w określonym przez strony terminie.

 

Rodzaje kontraktów terminowych

 

Jeżeli wiemy już, jak kupić kontrakt terminowy, warto poznać klasyfikację jego rodzajów. Na rynkach finansowych występują dwa główne typy kontraktów terminowych- w Polsce przyjęły się ich angielskie nazwy. Są to:

 

• kontrakty futures – występują na giełdzie, toteż czasem określa się je mianem kontraktów giełdowych. Zalicza się do nich między innymi walutowe kontrakty futures czy też kontrakty terminowe na akcje;

• kontrakty froward – występują poza giełdą.

 

Rodzaje transakcji terminowych

 

Transakcje terminowe dzielimy na:

 

• transakcje terminowe bezwarunkowe – w tym przypadku strony umowy muszą bezwarunkowo wykonać zobowiązanie, które wynika z zawartej umowy. Są to transakcje terminowe forward oraz transakcje terminowe futures;

• transakcje terminowe warunkowe – wówczas nabywca ma szansę odstąpić od wykonania umowy. Zalicza się do nich opcje terminowe.

 

Co więcej, warto wiedzieć, że transakcje forward i futures są pokrewne. W przypadku transakcji forward jednak nie mamy do czynienia z ich standaryzacją - umowa tworzona jest indywidualnie dla każdego klienta. Ponadto są one zawierane na rynkach nieregulowanych. Z kolei transakcje futures sąwystandaryzowane, gdyż to giełda ustala dokładne warunki umowy.

Transakcje futures na GPW w Warszawie można zawierać od 1998 roku. Pierwszym rodzajem kontraktu był kontrakt terminowy na WIG20. Wśród innych rodzajów tego typu transakcji wymienia się walutowe transakcje futures.

 

Kiedy wygasają kontrakty terminowe?

 

Terminy wygasania kontraktów terminowych stanowią ustalone dni miesiąca (na przykład trzecia środa, trzeci piątek). W dniu wygasania odbywa się ostatnie notowanie serii kontraktów, pozycje inwestorów są zamykane automatycznie oraz następuje ostateczne rozliczenie kontraktu terminowego. Nie oznacza to jednak, iż inwestor nie może zamknąć swojej pozycji wcześniej.

 

Jak inwestować w kontrakty terminowe?

 

Inwestor, który zamierza wkroczyć na rynek kontraktów terminowych, musi otworzyć rachunek w biurze maklerskim, a następnie uzyskać Numer Klasyfikacyjny Klienta (NKK). Nadaje go Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Co więcej, inwestor zobowiązany jest wnieść na rachunek depozyt zabezpieczający kontrakty terminowe.

Pamiętać należy o tym, iż wartość depozytu stanowi tylko część wartości, na jaką opiewają transakcje terminowe, stąd też cechą charakterystyczną kontraktów terminowych jest wysoka dźwignia finansowa, o czym musimy pamiętać podczas inwestowania. Z jednej strony pozwala to na osiąganie dużych zysków przy zaangażowaniu niewielkiej ilości kapitału, z drugiej zaś prowadzi do zwielokrotnienia ewentualnych strat.

 

Kontrakty Forward i Futures

 

Jak zostało wspomniane, na rynkach finansowych występują dwa zasadnicze rodzaje kontraktów terminowych. Są to kontrakty forward i futures. Te pierwsze zawierane są poza zorganizowaną platformą obrotu (giełdą) i zwykle jedną ze stron transakcji jest bank, inna instytucja finansowa lub przedsiębiorstwo.

Obie strony uzgadniają warunki kontraktu (ilość instrumentu bazowego oraz termin realizacji), bank zaś podaje cenę kontraktu, osobno wyszczególniając cenę kupna (bid) i cenę sprzedaży (ask). Rozliczenie kontraktu następuje w określonym przez strony terminie realizacji, dzięki czemu w momencie jego zawarcia żadna ze stron nie jest zobowiązana do zapłaty. Co ciekawe, nierzadko występuje możliwość negocjowania cen kontraktu terminowego forward.

Na polskim rynku widać dominację dwóch rodzajów kontraktów forward:

 

• walutowe kontrakty forward – gdzie instrumentem bazowym są waluty;

• FRA – czyli kontrakty terminowe forward na stopę procentową (Forward Rate Agreement). W tym przypadku instrumentem bazowym jest stopa WIBOR, będąca przeciętną stopą oprocentowania kredytów na rynku międzybankowym w Polsce.

 

Kontrakt futures zaś zawierany jest na giełdzie. W tym przypadku to inwestor składa zlecenie kupna lub sprzedaży, zajmując w ten sposób pozycję długą lub krótką. Druga strona kontraktu to wówczas izba rozliczeniowa lub giełda. Rolą tych podmiotów jest zagwarantowanie wykonania kontraktu.

Warunki kontraktu terminowego futures (ilość instrumentu bazowego i termin realizacji) określane są przez giełdę. Cena zaś jest ustalana na podstawie zleceń złożonych przez strony kontraktu. Czym jeszcze różnią się od siebie kontrakty terminowe futures i forward? Otóż inwestorzy zajmujący długą i krótką pozycję w transakcjach futures zobowiązani są do wniesienia depozytów z chwilą zawarcia kontraktu.

 

Rozliczenie kontraktu terminowego

                      

Biorąc pod uwagę kontrakty terminowe futures, obydwie strony transakcji mają dwie możliwości:

 

• zaczekać do terminu wygaśnięcia kontraktu – w tej sytuacji następuje rozliczenie pieniężne kontraktu lub dostawa instrumentu bazowego i zapłata za ten instrument ceny ustalonej w momencie zawarcia kontraktu;

• zamknąć pozycję zanim nadejdzie termin wygaśnięcia kontraktu – aby to zrobić, inwestor musi dokonać transakcji przeciwnej. Kupujący (strona długa) sprzedaje wówczas kontrakt, składając zlecenie sprzedaży, zaś strona krótka (sprzedający) kupuje kontrakt poprzez zlecenie kupna. Warto pamiętać, iż w takiej sytuacji każda ze stron może stracić lub zyskać, gdyż podczas zamknięcia pozycji pod uwagę brana jest aktualna cena kontraktu.

 

Co więcej, w przypadku kontraktów terminowych futures mamy do czynienia z procedurą codziennego rozliczania kontraktu. Określana jest ona mianem marking to market. Obejmuje ona następujące etapy:

 

1. wpłata depozytu przez strony transakcji – jest to niewielki procent wartości kontraktu, który należy wpłacić na swój rachunek maklerski w momencie zawarcia transakcji;
   
   
2. korekcja salda rachunków obu stron – następuje na koniec dnia roboczego i uwzględnia zmiany ceny kontraktu w trakcie dnia. Jeżeli nastąpił wzrost ceny, następuje zwiększenie salda kupującego, a zmniejszenie salda sprzedającego. Gdy cena spadła, procedura jest odwrotna;
   
   
3. uzupełnienie salda do poziomu depozytu początkowego przez stronę – jeżeli saldo spadnie poniżej ustalonego poziomu.

 

Warto także wiedzieć, że dużą część kontraktów terminowych rozlicza się wyłącznie pieniężnie, bez fizycznej dostawy instrumentu bazowego. Wówczas ustala się różnicę pomiędzy ceną kontraktu a wartością instrumentu bazowego. Przykładem może być kontrakt terminowy na indeks giełdowy.